Rok 2025 wziął na tapet Dynastię Piastów jedną z najstarszych w Europie. Stało się to za przyczyną dwóch rocznic. W kwietniu upłynie 1000 lat od ważnego wydarzenia w archikatedrze gnieźnieńskiej, a mianowicie książe Bolesław Chrobry dopełnił ceremonii namaszczenia i koronacji, stając się w ten sposób pierwszym namaszczonym na króla władcą Polski. Dwa miesiące później zmarł. W listopadzie minie natomiast 350 lat od śmierci ostatniego męskiego przedstawiciela Piastów księcia Jerzego Wilhelma*. Książę w marcu 1765 r. książę złożył hołd cesarzowi Leopoldowi I Habsburgowi, który przekazał mu rządy w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim. Sprawował je tylko 8 miesięcy, po czym zmarł prawdopodobnie na ospę. Przed  nami jeszcze jedna rocznica, co prawda nie "okrągła" ale warta przypomnienia - Bitwy pod Legnicą. Bitwa dowodzona przez księcia Henryka II Pobożnego rozegrała się 9 kwietnia 1241r. w Dobrym Polu (Legnickim Polu). Wyłaniające się różnorodne ślady materialne przeszłości były łaskawe dla potomnych i nauk je opisujących. Pielęgnowane, trwają one do dziś, tworząc szczególny szlak kulturowy mający swój początek w przyjęciu chrześcijaństwa i biegnący aż do czasów nowożytnych, bez Śląska na mapach Rzeczypospolitej. Nie miejsce (choć czas właściwy) by przypomnieć wybitnych historyków, archeologów, filologów, teologów, filozofów i prace badawcze, które pozostawili, niemniej warto poszukać i warto po nie sięgnąć by nabyć nowocześniejszego oglądu czasów piastowskich, poznać kulturę dworską, własną wygładzić, może rozkruszyć spiżowe przekonania, aż chciało by się powiedzieć "średniowieczne",  jakże często osadzone w dziedzictwie PRL -u.

Pan dr Arkadiusz Muła, historyk sztuki, aktualnie piastujący (piękne słowo, prawda?) funkcję dyrektora Muzeum Regionalnego w Jaworze, podczas lutowego spotkania w Duszpasterstwie Ludzi Pracy'90  (w Centrum Spotkań Jana Pawła II przy parafii Matki Bożej Królowej Polski w Legnicy), odnosząc się do wspomnianych rocznic, wprowadził słuchaczy w dziedzictwo pozostawione przez władców Śląska Diecezji Legnickiej. W odczycie pt. Piastowie na kulturowym szlaku Diecezji Legnickiej. W 350 - lecie wygaśnięcia dynastii" skupił się na dostępnych dla historyka źródłach takich, jak: artefakty, ikonografia, źródła pisane oraz na najnowszych badaniach odsłaniających nowe zdarzenia z przeszłości lub reinterpretujące naszą wiedzę o przyjęciu chrześcijaństwa, kształtowaniu się ośrodków władzy, tworzeniu organizacji kościelnej i zaczątkach Dynastii Piastów. Księstwo legnickie obejmowało (w uproszczeniu) okręg legnicki, złotoryjski i chojnowski, zaś zasięg  Diecezji Legnickiej w znacznym stopniu pokrył się z dawnym terytorium Księstw legnickiego i jaworskiego.

Przyjęcie chrztu przez Mieszka I - pierwszego historycznego, znanego władcy Polski linii Piastów - pociągnęło za sobą zmiany polityczne, społeczne i kulturowe. Po zjednoczeniu plemion wokół jednego państwa i ich chrystianizacji, Książe rozwinął ważne instytucje państwowe takie,  jak sądownictwo, administracja i system monetarny. Wraz z umacnianiem państwowości i rozrastającą się dynastią piastowską, obszar będący późniejszym księstwem legnickim zapełniał się budowlami obronnymi, które zastąpiły stare grody i miejsca kultu. Do dziś, są one trwałym elementem krajobrazu i swoistymi pieczęciami piastowskimi oraz wcześniejszych kultur plemiennych. Dawne dzieje rozpoznajemy coraz lepiej dzięki nieustającym pracom archeologicznym. Z ważniejszych budowli początków kształtowania się śląskiej linii dynastycznej należy wymienić: Zamek Piastowski w Legnicki zbudowany przez Bolesława I Wysokiego w  XII w. i  Henryka Brodatego,  zamek w Jaworze -  wyrosła z wieży mieszkalno - obronnej - rezydencja książąt jaworskich, m.in. Bolesława V Brzuchatego i Bolka II Małego  (jak pamiętamy ostatniego niezależnego księcia piastowskiego), Zamek Piastów Śląskich w Brzegu będący także w XIII w. rezydencją książąt. Na uwagę w zamku brzeskim zasługuje renesansowy portal nad bramą wjazdową z postaciami władców polskich i piastowskich książąt śląskich. Nie można, nie wspomnieć o Jeleniej Górze i grodzie na "Wzgórzu Krzywoustego" oraz odnotowaną obecnością kultu św. Idziego - patrona Księcia - łączyą się one w niektórych narracjach historycznych z Bolesławowem III Krzywoustym. Obok budowli obronnych i rezydencji książęcych, wież rycerskich (np. Siedlęcin) wyrastały kościoły, sprowadzone zakony benedyktynów, cystersów, franciszkanów i joannitów niosły nowe idee Boga, świata i człowieka, kulturę techniczną i rolną. Pocysterska Bazylika Kolegiacka Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie jest do dziś głównym sanktuarium maryjnym Diecezji Legnickiej. Kwitła sztuka piśmiennicza, np.  "Statutach Wacława Księcia Legnickiego" (1412r.) zachował się zapis modlitwy "Ojcze nasz" w języku polskim. Sztuka romańska i gotycka wnosząca nowy budulec, estetykę, technikę i treści, stała się obecna w wielu miejscach ziemi legnickiej - Złotoryi, Rokitnicy, Lwówku Śląskim, Legnicy, Jaworze i in.. Zasadźcy sprowadzeni z odległych stron, rozwijali handel i rzemiosło, a brać  górnicza z piasków rzecznych Kaczawy i Bobru wybierała złoty kruszec dla skarbca nie tylko książęcego. Niejeden agat - wszak kamień szczęśliwy - ozdobił regalia czeskie "zrodzonych w purpurze", a sproszkowany bezcenny malachit (z Pogórza Kaczawskiego czy z Azji?) ręka nieznanego artysty zamieniła  ściany komnaty księżnej Jadwigi w wieży zamku legnickiego, w historie rycerstwa chrześcijańskiego. Równoległym torem toczyły się dzieje polityczne i waśnie książęce, które skutkowały podporządkowaniem Śląska państwu czeskiemu. Piastowie śląscy byli najdłużej żyjącą linią rodu Piastów i mimo starań o koronę polską nigdy jej nie zdobyli. Przywołana w wykładzie postać księcia Chrystiana ojca księcia Jerzego Wilhelma, wpisuje się zarówno w ambicje założenia na głowę korony królewskiej Polski, jak zainteresowanie dziejami i troskę o losy Dynastii: "sprowokował do tworzenia różnego rodzaju traktatów historycznych, kronik które funkcjonowały tutaj w Legnicy(...) niektóre z nich przetrwały do dzisiaj" (A. Muła) W obliczu konfliktu z Habsburgami, liczył na przyłączenie Śląska do Rzeczypospolitej. Pięknym dokumentem pamięci dynastycznej jest oczywiście Mauzoleum Piastów Śląskich w kościele pw. Jana Chrzciciela w Legnicy, gdzie spoczęły szczątki Piastów legnickich, w tym przedwcześnie zmarłego księcia Jerzego Wilhelma. Jak opisują historycy w marcu 1765 r. książę złożył hołd cesarzowi Leopoldowi I Habsburgowi, który przekazał mu rządy w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim. Sprawował je tylko 8 miesięcy ponieważ na skutek choroby (przypuszcza się że od ospy) zmarł w listopadzie tego samego roku:

            "Bogu, Opiekunowi szczątków i pobożnym cieniom Domu Piastowskiego ten pomnik poświęcono, który wziął początek z Piasta w roku 775 ery Chrystusowej, dał Sarmacji 24 królów i licznych panujących Śląskowi 123 książąt, kościołowi 6 arcybiskupów i biskupów, Północy religię, naukę, urządzenia państwowe, świątynie, szkoły, miasta, zamki i mury obronne, dzięki władcom pobożnym, szlachetnym, świętym, dzielnym i łaskawym. (...)" (fragment z tablicy fundacyjnej w mauzoleum)

Na marginesie rocznic, ocalałego dziedzictwa i wywróconego do góry nogami systemu naucznia, jeszcze kilka uwag dawnego animatora kultury. Uwag o obecności dziedzictwa piastowskiego w kulturze popularnej, ponieważ mimo jej rozlicznych wad systemowych płycizn i grona szyderców, jak żadna inna rozpala wyobraźnię, rodzi pasję, zachęca do poszukiwań i uczy. Okazało się, że mający kilka sezonów serial Korona Królów (szkoda, że autorzy rozpoczęli dzieje dopiero od Władysława Łokietka) zgromadził duże grono widzów, śledzące od kilku lat losy głównie Jagiellonów i przypomniał, że kilka pokoleń Polaków wychowało się na dziesiątkach filmów historycznych: choćby przypomnieć Kopernika, Quo vadis, Krzyżaków, Królową Bonę, Pana Wołodyjowskiego czy Historię żółtej ciżemki. Przed filmem podążała beletrystyka, za filmem teatr i słuchowisko, rozpalające wyobraźnię miłośników dziejów minionych. Wyliczeniem  tych wszystkich książek, filmów, spektakli i słuchowisk można by zapełnić kilka stron. O ile dynastia Jagiellonów była w kulturze filmowo - literacko - plastycznej dość dobrze reprezentowana, o tyle dynastia Piastów poza filmem dokumentalnym (no, może Gniazdo w reż. J. Rybkowskiego należy do tych wyjątków), książkach dziecięcych, esejach czy doskonałej beletrystyce dla dorosłych, np. Zofii Kossak, Karol Bunscha, Teodora Parnickiego i Pawła Jasienicy ma się słabowicie. Dopiero w początkach XXI w. Elżbieta Cherezińska cyklem książek Odrodzone Królestwo, Tomasz Łysiak cyklem Psy Tartaru i Andrzej Boj - Wojtowicz w sztukach plastycznych, przywrócili wyobraźni masowej odrobinę żywotność i bogactwa kultury oraz polityki wieków średnich z jej postaciami zacnych Piastowiczów. Oczywiście obecne są także inne współczesne aktywności, choćby jak te fandomowe - Fandom Królowie Wiki, rekonstrukcje grup historycznych, stowarzyszenia miłośników historii, bractwa, np. Bractwo Sióstr i Braci im. księcia Henryka Pobożnego i księżnej Anny w Legnicy, lokalnie odnoszące się do historii, niestety o nieco ograniczonym zasięgu, mimo dużego wysiłku i wyobraźni jej animatorów*, ale to już trochę inna opowieść. Niestety takich „skowronków” zwiastujących kulturalną wiosnę średniowiecza lub choćby odrodzenie pamięci o pierwszej dynastii Polan jest bardzo mało. Przy tendencji A.D. 2025 „zwijania historii” ze szkół, szanse na bliską eksplozję eksploratorów przeszłości, dość marne. Należy raczej przypuszczać, że będzie się utrwalać niewiedza i obraz średnich wieków, jako świata zabobonnego chrześcijaństwa, mrocznego Kościoła polującego oczywiście na czarownice (czytaj kobiety) i nękania niewiernych. Już dziś jest czarnym backgroundem dla dekonstruujących bardów współczesności, miast polec w bitwie refleksji: nad skutkami wygranych Bolesława Chrobrego i rozbiciem dzielnicowym, propagandy politycznej wrogości sąsiadów, kłótliwości i zaprzaństwu władców, a nade wszystko skutków cywilizacyjnych "polania" głów wodą święconą, widzimy rosnącego w siłę "potwora oświeconej wyobraźni": kosmopolityzmu, emancypacji jednostki od autorytetu, antyklerykalizmu, totalności poglądów, laicyzacji świata, indyferencji i nade wszystko walki z katolicyzmem, nie mówią  o wyprzedawaniu "sreber rodowych". Nie będzie to radosne świętowanie a szkoda.

* ostatnia w linii żeńskiej to Karolina Piastówna, umiera we Wrocławiu  w 1707r.

* utarło się bowiem tak, że kulturę "tworzą" tylko duże miasta, a reszta to tylko ciekawostki, które, znajdą się lub nie szpalcie gazety lub kilku klatkach lokalnych wiadomości telewizyjnych (doświadczenie osobiste autorki).